Jesús Moncada
 | Tradución con problemas
Este artigo é unha tradución automática que non foi revisada, ou unha tradución de alguén que non ten suficientes coñecementos do galego ou da lingua de orixe. O artigo precisa unha revisión completa e mellora, en caso contrario o artigo pode que pase a ser eliminado nun prazo de 30 días a partir da data orixinal deste aviso. |
 | Este artigo contén varias ligazóns externas e/ou bibliografía ao fin da páxina, mais poucas ou ningunha referencia no corpo do texto. Por favor, mellora o artigo introducindo notas ao pé, citando as fontes. Podes ver exemplos de como se fai nestes artigos. |
 | Este artigo ou sección precisa dunha revisión do formato que siga o libro de estilo da Galipedia. Pode axudar a mellorar este artigo e outros en condicións semellantes. |
  | |
| Biografía | |
|---|---|
| Nacemento | 1 de decembro de 1941 Mequinenza, España |
| Morte | 13 de xuño de 2005 (63 anos) Barcelona, España |
| Causa da morte | cancro |
| Actividade | |
| Ocupación | escritor, tradutor, pintor |
| Obra | |
Obras destacables | |
| Premios | |
| |
 | |
Jesús Moncada Estruga, nado en Mequinenza o 1 de decembro de 1941 e finado en Barcelona o 13 de xuño de 2005, foi un escritor español en lingua catalá.
Considerado un dos autores en catalán máis importantes da súa época, recibiu varios premios pola súa obra, entre outros o Premio Cidade de Barcelona ou o Premio Nacional da Crítica en 1989 por Camí de sirga (Camiño de sirga) ou a Creu de Sant Jordi, outorgada pola Generalitat de Cataluña no ano 2001. No 2004 recibiu o Premio das Letras Aragonesas que recolleu uns meses antes da súa morte.
Jesús Moncada é un dos autores máis traducidos da literatura en catalán contemporánea. Camí de sirga foi traducido a quince idiomas, entre eles o xaponés e o vietnamita. Moncada tamén traduciu ao catalán numerosas obras en español, francés e inglés, de autores como Guillaume Apollinaire, Alexandre Dumas, Jules Verne e Boris Vian.
Vida
[editar | editar a fonte]Infancia e mocidade en Mequinenza
[editar | editar a fonte]Jesús Moncada naceu o 1 de decembro de 1941 na antiga Mequinenza, unha localidade situada xunto á confluencia das augas os ríos Ebro, Segre e Cinca pertencente á comarca do baixo Cinca. Foi o fillo primoxénito do matrimonio formado por José Moncada e María Estruga. Vivía nunha casa situada na esquina da rúa de Zaragoza co canellón de San Francisco da que aínda se poden ver as súas ruínas a día de hoxe. Os pais tiñan unha tenda e o pai, ademais, xunto cuns socios, era propietario dun muíño de aceite. Na tenda, de boca de clientes e transportistas, empezou a escoitar de neno historias sobre o río e o pobo, anécdotas que o divertían á vez que lle espertaban a imaxinación, como o farían máis tarde as que se contaban nos faladoiros dos cafés.
Tiña ao alcance unha boa biblioteca familiar e sentiu, desde moi pequeno, unha gran afección pola lectura, a escritura e o debuxo. Moncada sempre lembrou a infancia como unha época moi feliz que transcorreu enmarcada nun espazo formado polas minas da conca de Mequinenza, o castelo e os ríos, especialmente do Ebro, o eixo de toda a vida económica dos aldeáns e ao mesmo tempo, un mundo case máxico para as criaturas onde o pequeno Moncada ía cos amigos pescar, nadar e navegar. E, de feito, a fascinación que sentiu polo mundo do río evidenciouse ao longo dos seus libros. Non é de estrañar, pois, que anos despois, ao ver ameazada a pervivencia deste mundo polas construcións dos encoros de Mequinenza e Ribarroja que debían deixar unha parte da poboación mergullada, comezase a recoller información mediante longas conversacións con calafates e navegantes; material que, posteriormente, lle resultaría moi útil para os libros, tanto á hora de servirse do léxico propio do río, como no momento de caracterizar os personaxes que aparecen.
Zaragoza e retorno a Mequinenza
[editar | editar a fonte]No momento en que xa non puido continuar preparándose en Mequinenza, os pais optaron por un internado laico de Zaragoza, xa que en Lleida só os había relixiosos. O colexio elixido foi o centro Santo Tomás de Aquino, fundado polo pai do deputado e cantante José Antonio Labordeta e do poeta Miguel Labordeta; un centro de carácter liberal no que un Moncada adolescente recibiu o seu primeiro premio literario: o libro Memorias de infancia e mocidade de Ramón y Cajal, pola recreación dunha lenda de Mequinenza. En Zaragoza, onde estudou entre os anos 1953 e 1958, terminou o bacharelato elemental e mentres facía o bacharelato superior estudou Maxisterio.
Unha vez terminada a carreira de Maxisterio, con Premio Extraordinario, solicitou unha praza de mestre interino en Mequinenza, pero denegáronlla porque aínda non cumprira dezaoito anos. Puido empezar a traballar como axudante de mestre, xa que a praza quedara deserta. Máis tarde, a pesar de gañar as oposicións, renunciou á praza que lle tocaba nun pequeno pobo e preferiu exercer un par de meses nun centro de Zaragoza ata que tivo que facer o servizo militar. Finalizado o servizo militar, volveu a Mequinenza consciente, con todo, de que o que a el realmente lle gustaba era pintar e escribir.
Traslado a Barcelona
[editar | editar a fonte]Seguindo os consellos de Edmon Vallès, historiador, ensaísta e tradutor mequinenzano, Moncada trasladouse a Barcelona en setembro de 1966 coa intención de dedicarse plenamente á pintura e á literatura. Os inicios, con todo, non foron nada fáciles para o proxecto editorial no que Edmon Vallès confiaba atopar un posto de traballo non saíu adiante e Moncada atopouse sen traballo, lonxe da familia e nun lugar que lle resultaba do todo alleo. Pasou o primeiro ano na Cidade Condal traballando no taller dun pintor mequinenzano, Santiago Estruga. Dividían a xornada en dúas partes, dedicaban a mañá a facer pintura comercial para gañar a vida ─quadres para colgar sobre o tresillo, lembraba el rient─ e a tarde ao tipo de pintura que lles gustaba. Cando encartaban, aínda quedaban tempo e ganas para ir estudar gravado na Escola de Artes do Libro.
Un ano máis tarde grazas ao mequinenzano Edmon Vallés, tivo a oportunidade de entrar na editorial Montaner e Simón onde buscaban alguén que se encargase de revisar a tradución dunha enciclopedia xuvenil de Mondadori. Contratouno Pere Calders, que había pouco que retornara do exilio en México e traballaba como xefe do departamento de produción. Moncada, que aínda non escribira nada desde que se instalou en Barcelona, escribiu o que sería o seu primeiro conto en lingua catalá: "Joc de Caps". A Pere Calders gustoulle moito aquel primeiro conto e animouno a continuar escribindo e continuar incorporando ás narracións formas xenuínas da fala de Mequinenza. Durante moito tempo, ao terminar o horario laboral, quedaban os dous na editorial a escribir ou ían xuntos ao Ateneu Barcelonés. Comentaban o que escribían e Calders, naqueles primeiros tanteos co catalán, axudáballe na aprendizaxe da ortografía.
Foi presentándose a premios literarios a fin de dar a coñecer as narracións e conseguir que algunha editorial se interesase por editalas. Con "La lluna, la pruna" gañou o Premio Brugués (1970), coa recompilación "Històries de la mà esquerra" o premio Joan Santamaria (1971), con "Crònica del darrer rom" o segundo premio da Crida da revista Serra d'Or (1971) e con "Narracions de l'Ebre" o Premio Jaume March (1980). O primeiro texto que lle publicaron foi "Crònica del darrer rom", que saíu na revista Serra d'Or de marzo de 1971, narración onde xa se poden observar algunhas das claves do mundo literario Moncada.
Madurez
[editar | editar a fonte]Aos poucos, con todo, foi dándose conta de que dada a súa maneira de traballar lenta e meticulosa non podía continuar dedicándose simultaneamente á pintura e a literatura unha vez acabada a xornada laboral. Finalmente, animado polos premios literarios e a publicación en Edicións da Magrana do seu primeiro libro "Històries de la mà esquerra i altres narracions" ─que reunía dezasete narracións─, decantouse por deixar de lado a obra plástica e dedicar as horas que o traballo lle deixaba libres a escribir. Isto permitiulle publicar catro anos máis tarde o segundo libro de contos: "El cafè de la granota".
Sempre lembrou o paso pola editorial Montaner e Simón como unha etapa moi enriquecedora tanto para a xente que traballaba: Pere Calders e Josep Soler, como pola xente que os ía ver: Avel·lí Artís Gener "Tísner", Félix Cucurull, Xavier Benguerel, o escultor Giménez Botey... e as anécdotas que viviu. E, de feito, cando enfermou estaba a traballar nunha novela que levaba o título provisional de "Dante S.L.", onde pensaba recrear o ambiente vivido durante aqueles anos. A novela quedou inacabada, xa que lle diagnosticaron un cancro de pulmón no outono de 2004 e morreu nunha clínica de Barcelona o 13 de xuño de 2005. A petición do autor, as súas cinzas foron levadas a Mequinenza e foron depositadas no solar que ocupara a súa casa no Pobo Vello de Mequinenza. O 9 de xullo concedéuselle a título póstumo a distinción de "fillo predilecto" de Mequinenza.
Obra
[editar | editar a fonte]Obra literaria
[editar | editar a fonte]Novelas
[editar | editar a fonte]Relatos curtos
[editar | editar a fonte]- Històries da mà esquerra i altres narracions (Historias da man esquerda) (1981)
- El cafè de la granota (1985)
- Calaveres atònites (1999)
- Riada (2000)
- Contes (recompilación do seu tres primeiros libros de relatos) (2001)
- Cabòries estivals i altres proses volanderes (2003)
Obra pictórica
[editar | editar a fonte]As primeiras exposicións de obra plástica levounas a cabo en Mequinenza durante os anos 1966 e 1970. A década seguinte, participou en exposicións individuais e colectivas en diferentes poboacións de Cataluña: L'Abast en Mataró (1977 e 1978), as Escolas Unesco de Barcelona (1977), na Botiga de Coses de Vilassar de Mar (1979) e na Caixa de Aforros Laietana de Arenys de Mar (1980). Gran parte dos seus lectores non descubriron a súa faceta pictórica até o falecemento do escritor froito das exposicións realizadas en Mequinenza (2005), Tarragona (2005), Lleida (2006, 2009), Barbastro (2007) e Calatayud (2007). Actualmente, gran parte da súa obra pictórica pode verse instalada no Museo da Historia de Mequinenza, nos Museos de Mequinenza que contan cun espazo dedicado a Moncada.
Obra fotográfica
[editar | editar a fonte]En 2014, o Museu Etnològic de Barcelona en colaboración co Concello de Mequinenza produciron a exposición Mequinensa! Fotografies de Jesús Moncada. A exposición permitía percorrer as fotografías de Jesús Moncada realizadas por el mesmo no Pobo Vello de Mequinenza antes de desaparecer baixo as augas do pantano de Ribarroja a principios dos anos 70 combinadas con diversos textos das súas obras literarias.[1]
Moncada e Mequinenza
[editar | editar a fonte]
Coa publicación, nos anos setenta, dos seus primeiros escritos e, sobre todo, coa aparición a finais dos anos oitenta da novela Camiño de sirga -obra profusamente premiada, co aval case unánime da crítica e cun amplo recoñecemento do público lector tanto de dentro como de fóra do país-, Moncada centrou especialmente o seu interese literario na vila de Mequinenza e no río Ebro: a xeografía urbana e rural da vila, o comportamento e a psicoloxía dos seus habitantes, a navegación tradicional polo Ebro, a prosperidade e o declive das explotacións mineiras da conca de Mequinenza, e os diferentes aspectos sociopolíticos e socioeconómicos ligados a todo este mundo.
É por iso que a obra de Jesús Moncada ten un carácter universal que permite ser lida e entendida partes, como demostran amplamente a reedición dos seus contos e novelas e as traducións a un bo grupo de linguas. A Moncada -tal como el confesou en máis dunha ocasión-, gústalle falar nos seus textos do que coñece a fondo. Sen dúbida, o feito de ver desaparecer baixo as augas do encoro de Ribarroja unha parte da poboación de Mequinenza e demoler o resto do pobo vello, ademais da fascinación que sempre sentiu polos ríos, marca dunha maneira singular e profunda a súa obra.
Tanto nas novelas máis corais como "Camiño de sirga" ou "Estremecida memoria" ou máis plurais como "A galería das estatuas" o ambiente mequinenzano e a vía fluvial do Ebro están moi presentes. Rúas, prazas, cafés, salas de baile, terras de horta, peiraos do Ebro, minas de lignito e mineiros, llauts e llauters, burgueses, comerciantes, agricultores ... van conformando este pequeno, denso e delicioso espazo literario a medio camiño moitas veces entre o drama e a comedia, e empapado miúdo de humor, de ironía, dun punto de sátira, de tenrura, de morte e de rituais funerarios, cun estilo que contempla a oralidade e que soborda de palabras vivas, ricas, expresivas e moi elaborados, sen evitar, con todo, o léxico e a fraseoloxía propios do catalán occidental de Mequinenza.
Premios e recoñecementos
[editar | editar a fonte]Cando nalgunha entrevista preguntábanlle por que non se presentaba a premios literarios, Moncada sempre explicaba que o seu interese por este tipo de certame desaparecera cando houbo un editor interesado en publicar as súas obras. En 1988, "Camí de Sirga" conseguiu un gran eco tanto por parte do público como da crítica. Á súa primeira novela, considerada como unha das mellores obras da literatura catalá contemporánea, outorgáronlle o Premio Joan Crexells (1988), o Premio Letras (1988) o a Fundación de Amigos das Artes e das Letras de Sabadell, o Premio Nacional da Crítica (1988), o Premio Crítica Serra d'Or (1989) e o Premio Cidade de Barcelona (1989). Tamén foi finalista do Premio Nacional de Literatura (1988).
Con "Estremida memoria" concedéronlle por segunda vez o Premio Joan Crexells (1997) e o Premio Crítica Serra d'Or (1998), así como o Premio Humbert Torres. O quefacer literario de Moncada tamén foi valorado polos seus compañeiros de oficio, xa que foi o primeiro escritor distinguido co Premio Jaume Fuster dos Escritores en Lingua Catalá. O mesmo ano tamén viu recoñecidos os seus méritos tanto en Cataluña como en Aragón, xa que a Xeneralidade de Cataluña outorgoulle a Cruz de San Jordi e a Deputación de Zaragoza, a Medalla de Santa Isabel de Portugal. Finalmente, en 2004, as Cortes Aragonesas concedéronlle o Premio de Honra das Letras Aragonesas, galardón que por primeira vez dábase a un autor aragonés que escribira a súa obra en lingua catalá.
Jesús Moncada, nomeado por mor da súa morte fillo predilecto de Mequinenza, conta cun espazo propio dentro dos Museos de Mequinenza. O Espazo Moncada dentro do Museo da Historia de Mequinenza permite percorrer en profundidade a súa obra pictórica, literaria e fotográfica.
Obra de Jesús Moncada
[editar | editar a fonte]Jesús Moncada, lento e meticuloso á hora de elaborar a súa escritura, optou, nun momento determinado, por deixar de lado a pintura e dedicarse de cheo á redacción das súas obras e terminar os encargos e traducións para a diferentes editoriais. Aínda que Moncada é autor dunha obra breve -tres libros de relatos, tres novelas e unha recompilación de artigos- a súa literatura xerou un gran interese, á parte de entre un número importante de lectores, entre estudosos e tradutores.
En canto aos estudos ao redor da súa obra, destacan varios monográficos en revistas, guías de lectura, teses doutorais, recensións, artigos xerais e especializados que abarcan, ademais da análise das novelas as e os contos, aspectos como a onomástica, o léxico, a fraseoloxía, o uso da lingua, o mito ou a sátira.
A prosa moncadiana é moi rica en expresións idiomáticas especialmente en locucións e frases feitas. Os fraseoloxismos e xiros específicos do falar de Mequinenza aparecen con función narrativa, xa que moitas veces sustentan o humor e a ironía de Jesús Moncada. Ademais, a presenza do territorio (a través de topónimos e elementos característicos da topografía e do clima de Mequinenza), o léxico e a fraseoloxía e as referencias aos traballos dos llauters e dos mineiros con expresións características son pezas crave do elaborado estilo de Jesús Moncada.
Por outra banda, a obra moncadiana foi traducida a vinte e unha linguas. Sobresae a tradución ao castelán de todos os volumes de ficción, pero tamén hai que ter en conta as traducións ao aragonés e ao galego de Camiño de sirga -o título traducido ademais idiomas- e o interese porque Moncada puidese ser lido en linguas tan afastadas como o xaponés ou o vietnamita.
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Mequinenza, Ayuntamiento de. "Hasta el 27 de abril puede visitarse la exposición “Mequinensa, fotografies de Jesús Moncada” en ‘El Born Centre Cultural’ de Barcelona." (en castelán). Consultado o 30 de outubro de 2019.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte]Ligazóns externas
[editar | editar a fonte]- Espazo Moncada nos Museos de Mequinenza
- Centro de Estudos Jesús Moncada
- Jesús Moncada i Estruga Arquivado 27 de abril de 2007 en Wayback Machine. na Gran Enciclopedia Aragonesa Arquivado 27 de abril de 2007 en Wayback Machine.
- Páxina dedicada a Jesús Moncada, en lletrA, o espazo de literatura catalá da Universitat Oberta de CatalunyaArquivado 15 de xullo de 2009 en Wayback Machine.
- Obras dixitalizadas de Jesús Moncada na Biblioteca Dixital Hispánica da Biblioteca Nacional de España
